Son Güncelleme: 16.09.2020 08:14
Tarihimizde bir çok filme yasak ve sansür uygulandı. Yerli ve yabancı filmlerin sansüre maruz kaldığı eski dönemlerde en çok bizim Türk filmleri sansürden nasibini aldı. İşte sansürlü Türk filmleri;
Sansürlenen İlk Film Dünya Savaşı sonu. İşgal Kuvvetleri İstanbul’da. Sinemalarda “Mürebbiye” diye bir film oynuyor. 1919 yılında Hüseyin Rahmi’nin aynı adlı eserinden Ahmet Fehim tarafından sinemaya uyarlanmış filmde, bir Osmanlı konağındaki çapkın bir Fransız mürebbiyenin aşkları anlatılıyor. Çapkın mürebbiye, konaktaki herkesi baştan çıkarır. Bunu göre Fransız İşgal Kuvvetleri Generali Pronşe, filmdeki bir Fransız kızının düşük ahlaklı oluşunu kabullenemiyor ve filmin Anadolu’da gösterimini yasaklıyor. Böylelikle Türk Sineması’ndaki ilk sansür olayı gerçekleşiyor. Sansür Kurulu’nun Başlangıcı 7 Şubat 1923’de İzmir İktisat Kongresi toplandı. Kongrede bazı üyeler, ahlaka aykırı filmlere sansürün uygulanması gerektiğini belirttiler. 1932 yılına kadar merkezi bir sansür kurulu kurulmadı ama film gösterime girmeden önce mahalli polis tarafından izlenir ve filmin uygun görülmeyen yerlerini kesebilir sonra gösterimine izin verilirdi.
1949 yılında Ömer Lütfi Akad’ın “Vurun Kahpeye” adlı filmin, savaş sonrası ve çok partili döneme geçişin sembol filmlerinden biridir. Film, bir iftira sonrası yobazlar tarafından linç edilen Aliye Öğretmen’in hikayesini anlatır. Film, tutucu çevrelerin tepkisini çekti. Önce Sansür Heyeti’nin büyük beğenisini kazanan film, daha sonra bazı baskılar sonucu gösterimden kaldırıldı. Film tam 3 kez sansüre girerek gösterimine daha sonra devam etti.
Bu öneriler doğrultusunda yönetmen, filmi yanındaki memur nezaretinde çekiyor, çekilen filmler tekrar komisyon tarafından inceleniyordu. Savaş Sonrası Savaş sonrası ülkeyi yabancı ideolojilerden koruma isteği, Sansür Kurulu’nu aşırı duyarlı yapmıştı. Atıf Yılmaz’ın 1953’te İtalya’da çektiği “Hıçkırık” filmi bu nedenle kuşa çevrilmişti.
Gerekçe ise düşman gemilerinin boğaz girişini net bir şekilde görmüş olmalarıdır. Ayrıca plajda güneşlenen sevgililerin olduğu sahnede, düşmanın çıkarma yapabileceği uygun kumsal imajı verildiği gerekçesiyle çıkarılması uygun görünmüştür. Yazarlara Sansür Sansür Kurulu, birçok yazara da yasak uyguluyordu. “Bataklı Damın Kızı Aysel” filminin senaristi Nazım Hikmet’ti. Ama filmde Hasan Cemil’in ismi geçiyordu.
Çünkü mimli yazarların isimleri rahatlıkla kullanılmazdı. Nazım Hikmet’i Orhan Kemal, Yaşar Kemal, Vedat Türkali gibi edebiyat ustaları izledi. Yaşar Kemal’ın “Bu Vatanın Çocukları” filminde, Yılmaz Güney de ilk kez yeralmıştı. (1965) Senaristin adı Yaşar Kemal yerine izin alınabilsin diye sansür polisinin adı yazılmıştı. Ancak film, Antalya’da en iyi senaryo ödülü alınca, ödül, Yaşar Kemal’in gözü önünde sansür polisine verildi.
Politik iktidar için sinema ürkütücü birşeydi. Halkı sinemadan uzak tutmak için politikalar geliştirilmeliydi. “Mahallenin Sevgilisi” (Memduh Ün) filminde, filmdeki dozer sahnesi, halkın üzerinde vahşet etkisi yaratır diye ve devlet malı dozerin özel biri tarafından özel amaçla kullanılamayacağı gerekçesiyle yasaklanmıştı. Ama asıl nedenler başkaydı tabii. 1960 yılında Orhan Kemal’in “Suçlu” filmi ise en çok kesilmiş filmlerden birisiydi.
Film, tam 28 yerden kesildi. 1962 yılındaki Metin Erksan’ın çektiği “Yılanların Öcü” filmi de sansürün hışmına uğrayan filmlerden biriydi.
Aynı yıllarda Suphi Baykam da bir kanun teklifi hazırlayarak konuyu Meclis’e getirdi. Ancak teklif, bir sonuca ulaşmadı. Sansürden Kaçırılan Film Metin Erksan, 1963’te, Necati Cumalı’nın “Susuz Yaz” adlı romanını sinemaya uyarladı. Film, Sansür Kurulu’nun festivale katılmasına izin vermemesine karşın, Berlin’e gitti ve Altın Ayı Ödülü’nü kazandı.
İlk Erotik Görüntü Aynı yıllarda “Gurbet Kuşları” adlı filmde Sevda Ferdağ’ın göğsü tesadüfen açılıyor ve filmin inanılmaz iş yapmasına neden oluyordu. O tarihe kadar, gerek dünya, gerekse Türk Sineması’nda kadın göğsü hiç görünmemişti. İşin garip tarafı ideolojik ya da ahlaki olarak oldukça katı olan Sansür Kurulu, bu sahne için onay verebilmişti. Danıştayca Yasaklanan İlk Film 1966 yılında, bir filme karşı çok sert bir tavır alındı.
Yılmaz Güney’in “Umut” filmi böyle bir politikleşmenin içinden doğdu. Atının, araba çarpması sonucu ölmesi ve geçimini bu ata bağlamış olan, meçhul bir definenin peşinden koşan faytoncunun öyküsü anlatılmaktadır. Film, faytoncunun giyimi ve kuşamının, fakirliğin bir sembolü olarak ele alınmasını, zengin otomobil sahibi hakkında takibat yapılamayacağı kanaati verilmesini, faytoncunun iş ararken zengin-fakir ayrımı yapılmasını, Cabbar’ın (Yılmaz Güney) Amerikalı zenciyi soymasını, sabah namazının güneş doğarken kılınmasını sakıncalı bularak, sansür kurulunca yasaklanmıştı.
Film, 1971 yılında Danıştay kararıyla şartlı oynatılarak büyük ilgi gördü. Seks Filmleri 12 Mart 1971’de Ordu, yönetime tekrar el koydu. 1971 yılında Kültür Bakanı Talat Sait Halman, bir komisyon kurdu. Üyeler, sansürün kaldırılmasını tartışırken, başka bir yerde (Genelkurmay’da) başka bir tüzük hazırlanıyordu. 1972 yılında Adana Altın Koza Film Festivali’nde Yılmaz Güney’in “Baba” filmi birinci seçildi. Ama Yılmaz Güney’in politik tutumundan rahatsız olan çevreler, juriye baskı yapıp sonucun değişmesine neden oldular.
İtalyan seks-komedi tarzından etkilenen yerli sinema, zaman geçirmeden aynı yönteme başvurmuştur. Bu dönemin ilk filmi “Civciv Çıkacak Kuş Çıkacak” adlı filmdir. Sansürün yasaklama korkusuna karşın erotik sahneler, sinemada vizyon öncesinde kopyaya eklenirdi. Zerrin Doğan, ilk porno yıldızı ünvanı alan star olmuştur.
Aynı dönemde Yıldız Kenter’in oynadığı bir filmde rolü gereği tecavüze uğrama sahnesi, “devlet sanatçısı tecavüze uğrayamaz” gerekçesiyle o sahneler çıkartılmıştı. 1979 yılında Korhan Yurtsever’in çektiği “Kara Kafa” adlı film, yönetmenin ülkeyi terketmesine neden oldu. Filmin yurtdışına çıkışı yasaklanınca, gösteriminin yapıldığı Kent Sineması’ndan kopyayı alan yönetmen, ertesi gün filmle birlikte soluğu Berlin’de aldı.
12 Eylül Darbesi Sonrası 1980’de Ordu, bir kez daha yönetime el koydu. 1982 Anayasası’nın 26. Maddesi’nde sansür, anayasaya girdi. 1980 sonrasının en önemli filmlerinden biri, senaryosunu Yılmaz Güney’in yazdığı “Yol” filmiydi. Yılmaz Güney’in hapisten kaçması ve filmin 1982 yılında Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye Ödülü alması, dikkatlerin filme çevrilmesine yol açtı. Ellerinde, Yılmaz Güney filmi bulunanların teslim etmesi için çağrı yapılmıştır. 104 filmin negatifi toplatılarak imha edilmiştir. Kitapları ve posterleri de toplatılmış, hatta adından sözedilmesi de yasaklanmıştır. 12 Eylül Yönetimi, eski filmleri de suç kapsamına almıştı.
Metin Erksan’ın 1962 yılında çektiği “Yılanların Öcü” filmi, 23 yıl sonra Şerif Gören’in tarafından tekrar çekildi ancak aynı gerekçelerle sansürden geçmedi. Toplum 23 yıl ileriye gitse de yasaklamaların mantığı aynı yerlerinde sayıyordu.
